وسواس شستشو

زمانی که نام بیماری وسواس تمیزی (Cleaning Disorder) مطرح می‌شود، معمولاً تصویری از فردی با خانه‌ای کاملاً پاک و عاری از گرد و غبار در ذهن تداعی می‌شود. اما در واقع، این رفتارها ناشی از اضطراب شدید و عمیقی هستند که در پس آن‌ها نهفته است. برای آشنایی بیشتر و کسب اطلاعات کامل تر، همراه ما در وب سایت روانشناسی برتر باشید.

وسواس شستشو چیست

وسواس شستشو یکی از شایع‌ترین انواع اختلال وسواسی جبری (OCD) به شمار می‌آید. در این اختلال، فرد با افکار مزاحم و رفتارهای تکراری مواجه است. در این نوع خاص، ترس از آلودگی و تمایل به شستشوی مکرر به وضوح نمایان می‌شود. به عنوان مثال، فردی که پس از لمس دستگیره در یا استفاده از پول نقد دچار اضطراب شدید از آلودگی می‌شود، برای کاهش این احساس، چندین بار دست‌هایش را با صابون می‌شوید تا جایی که پوستش خشک و ترک‌خورده می‌شود. یا فردی که پس از ورود به خانه، تمام لباس‌هایش را عوض کرده و وسایلش را ضدعفونی می‌کند، زیرا احساس می‌کند که بیرون از خانه مملو از میکروب است.

وسواس شستشو فراتر از یک عادت ساده است و می‌تواند فرد را در چرخه‌ای از اضطراب و رفتارهای اجباری گرفتار کند. برای رهایی از این وضعیت، نیاز به کمک روانشناس دارید و در موارد شدیدتر، ممکن است به مصرف دارو نیز نیاز پیدا کنید.

علائم وسواس شستشو 

اگرچه شستشوی مکرر یکی از بارزترین نشانه‌های این نوع وسواس عملی به شمار می‌آید، اما ویژگی‌های دیگری نیز در این افراد مشاهده می‌شود که شامل موارد زیر است:

•  شستن انگشتان هر دست به طور جداگانه، که در برخی موارد شامل تمیز کردن زیر ناخن‌ها در هر بار شستشو نیز می‌شود.
• بستن شیر آب با استفاده از وسیله‌ای مانند حوله یا دستمال به منظور جلوگیری از آلودگی مجدد دست‌ها.
•  استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده دست پس از هر بار تماس با وسایل موجود در محیط بیرون.
•  دوش گرفتن با رعایت تشریفات خاص که ممکن است منجر به صرف زمان طولانی در حمام شود.
•  مسواک زدن به مدت طولانی.
•  نظافت مکرر سرویس‌های بهداشتی در ساعات مشخصی از شبانه‌روز.
•  استفاده از دستکش برای باز کردن درها.
•  تمیز کردن افراطی وسایل خانه.
•  اجتناب از حضور در برخی مکان‌ها به دلیل ترس از آلودگی.
•  تعویض لباس‌ها چندین بار در طول روز.

علت وسواس شستشو چیست

علت وسواس شستشو معمولاً ناشی از ترکیبی از عوامل زیر است:

• ژنتیک

تحقیقات نشان می‌دهد که اختلال وسواسی جبری (OCD)، از جمله وسواس شستشو، می‌تواند ریشه‌های ژنتیکی داشته باشد. به این معنا که اگر یکی از اعضای خانواده به نوعی وسواس مبتلا باشد، احتمال ابتلای سایر اعضا نیز افزایش می‌یابد. جالب است که این وسواس‌ها لزوماً یکسان نیستند. به عنوان مثال، ممکن است مادر خانواده دچار وسواس تقارن باشد، در حالی که فرزندش وسواس شستشو یا وسواس جنسی را تجربه کند. در خانواده‌ای دیگر، یکی از اعضا ممکن است به اختلال احتکار مبتلا باشد و فرد دیگری وسواس فکری به آلودگی داشته باشد. این الگو نشان می‌دهد که اگرچه اشکال مختلف وسواس‌ها متفاوت است، اما زمینه ژنتیکی آن‌ها مشترک است.

• اختلال در عملکرد مغز

به نظر می‌رسد که بخشی از مغز این بیماران که مسئول متوقف کردن افکار تکراری است، به درستی عمل نمی‌کند. همچنین ممکن است سطح انتقال‌دهنده عصبی سروتونین در این افراد پایین باشد. به عنوان مثال، شما می‌دانید که دستانتان تمیز است، اما مغز به طور مکرر هشدار آلودگی می‌دهد. شما آگاهید که این فکر غیرمنطقی است، اما نمی‌توانید خود را از آن رها کنید.

• یادگیری و تجربیات کودکی

برای بسیاری از افراد، وسواس شستشو به‌ویژه در مکان‌هایی مانند سرویس بهداشتی شدت بیشتری پیدا می‌کند. به عنوان مثال، این وسواس معمولاً به تجربیات اولیه در دوران کودکی یا آموزش‌های سختگیرانه در مورد نظافت مرتبط است. به عنوان نمونه، کودکی که به خاطر تماس با دستشویی مورد توبیخ قرار گرفته، ممکن است در بزرگسالی از این فضا دچار اضطراب شدید شود.

تجربه‌های تلخ یا ترسناک نیز می‌توانند نقش مهمی در بروز وسواس شستشو ایفا کنند. گاهی یک رویداد خاص مانند بیماری شدید، بستری شدن در بیمارستان یا تماشای یک فیلم ترسناک درباره آلودگی، می‌تواند محرک آغاز این وسواس باشد. به عنوان مثال، پس از تجربه مسمومیت غذایی در یک رستوران، ممکن است دچار ترس وسواس‌گونه از میکروب‌ها شوید و به همین دلیل، مواد غذایی را چندین بار بشویید یا از خوردن غذاهای بیرون خودداری کنید.

• محیط‌ های پراضطراب و بحران‌های جمعی

آیا به یاد دارید که چگونه شیوع کرونا باعث شد همه چیز را ضدعفونی کنیم؟ آیا از آن زمان به بعد، عادت‌های روزمره‌تان تغییر نکرده است؟ مثلاً آیا همیشه یک اسپری الکل همراه ندارید تا پس از لمس در فروشگاه یا دکمه آسانسور، دست‌هایتان را ضدعفونی کنید؟ آیا هر روز کیف پول یا موبایل‌تان را با الکل تمیز نمی‌کنید؟

در بسیاری از موارد، وسواس شستشو ابتدا به واسطه یک عامل محرک آغاز می‌شود و با تکرار مداوم به یک عادت پایدار تبدیل می‌گردد. اگرچه این رفتار در لحظات اضطراب‌زا به شما احساس آرامش می‌دهد، اما در درازمدت نه‌تنها اضطراب را کاهش نمی‌دهد، بلکه ممکن است آن را تشدید کند.

عاقبت وسواس شستشو

عواقب وسواس شستشو می‌تواند به اشکال مختلف و با توجه به شدت و مدت زمان آن متفاوت باشد. به طور کلی، این نوع وسواس می‌تواند تأثیرات منفی جدی بر زندگی فرد بگذارد که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره خواهیم کرد:

وسواس شستشو می‌تواند زمان زیادی از روز فرد را به خود اختصاص دهد. فرد ممکن است ساعت‌ها در دستشویی یا حمام بماند و به شدت نگران و آشفته باشد. این موضوع می‌تواند منجر به کاهش زمان برای انجام فعالیت‌های مهم دیگر و بروز مشکلات در روابط اجتماعی شود.

این وسواس همچنین می‌تواند زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار دهد. فرد ممکن است دائماً درگیر افکار و نگرانی‌های مربوط به پاکی و آلودگی باشد و همواره در وضعیت استرس و اضطراب به سر ببرد. این وضعیت می‌تواند به افزایش استرس، کاهش اعتماد به نفس و افت کیفیت زندگی در تمامی جنبه‌ها منجر شود.

علاوه بر این، وسواس شستشو می‌تواند روابط فرد با خانواده، دوستان و همکاران را نیز تحت تأثیر قرار دهد. فرد ممکن است به دلیل نگرانی‌های ناشی از وسواس، از مواجهه با مکان‌ها یا موقعیت‌هایی که به نظرش آلوده می‌آیند، خودداری کند و از جمعیت دوری کند. این رفتار می‌تواند به بروز مشکلات در روابط و احساس انزوا و بیگانگی منجر شود.

درمان وسواس شستشو

وسواس شستشو یک اختلال روانی پیچیده است، اما با درمان علمی، صبر، پیگیری منظم و حمایت درمانگر، می‌توان آن را به‌طور کامل کنترل کرد و در بسیاری از موارد به درمان قطعی رسید. بسته به شدت وسواس، روش‌های درمانی می‌توانند شامل دارو، روان‌درمانی، درمان‌های خانگی یا ترکیبی از این‌ها باشند.

درمان شناختی-رفتاری (CBT) به‌عنوان بهترین روش برای درمان وسواس شستشو شناخته می‌شود. بسیاری از افرادی که سال‌ها با این اختلال دست و پنجه نرم کرده‌اند، وقتی برای نخستین بار درمان شناختی-رفتاری یا تکنیک مواجهه و جلوگیری از پاسخ (ERP) را تجربه می‌کنند، از تأثیر آن شگفت‌زده می‌شوند. برای آن‌ها باورکردنی نیست که پس از سال‌ها بتوانند یک روز عادی را بدون شستن مکرر دست‌ها یا افکار آزاردهنده مربوط به آلودگی سپری کنند. این تجربه باعث می‌شود برخی آن را معجزه‌ای در درمان وسواس شستشو بنامند. در واقع، اگر این روش به‌درستی اجرا شود، می‌توان آن را نزدیک‌ترین راه به درمان قطعی وسواس فکری شدید دانست؛ هرچند که این یک درمان فوری نیست، بلکه نیاز به بازسازی عمیق، علمی و مرحله‌به‌مرحله دارد.

در طول درمان شناختی و رفتاری دو اتفاق مهم زیر رخ می‌دهد:

• مواجهه: به معنای روبه‌رو شدن عمدی و کنترل‌شده با چیزی است که از آن می‌ترسید یا از آن اجتناب می‌کنید.
• جلوگیری از پاسخ: به این معناست که پس از مواجهه، از انجام واکنش‌های وسواسی مانند شستن خودداری می‌کنید.
• ذهن فرد وسواسی این‌گونه فکر می‌کند: «اگر نشورم، بیمار می‌شوم یا کسی را بیمار می‌کنم.» اما درمان مبتنی بر مواجهه و پاسخ (ERP) به مغز آموزش می‌دهد که: «نه! برای کاهش اضطراب، نیازی به انجام رفتارهای وسواسی ندارم.»
• نکته کلیدی در درمان ERP این است که هرگز به شما نمی‌گویند: «از فردا دیگر هیچ چیزی را نمی‌شویی!» بلکه به‌تدریج و با تمرین یاد می‌گیرید که چگونه ترس و اضطراب خود را مدیریت کنید. این تکنیک به‌ویژه برای درمان وسواس شستشو در نوجوانان بسیار مؤثر است.
• دارو درمانی

زمانی که شدت وسواس بالا باشد یا درمان شناختی-رفتاری (CBT) به‌تنهایی کافی نباشد، پزشک روانپزشک ممکن است دارو تجویز کند. داروهایی مانند فلوکستین (Fluoxetine) یا سرترالین (Sertraline) می‌توانند افکار وسواسی و اضطراب را کاهش دهند. معمولاً دوره درمان با این داروها بین ۱۲ تا ۲۰ هفته طول می‌کشد. برای دریافت این داروها به نسخه پزشک نیاز دارید و پزشک با توجه به وضعیت شما، بهترین دارو و دوز مناسب را تجویز خواهد کرد.

سخن آخر

وسواس شستشو به دلایل گوناگونی از جمله عوامل ژنتیکی، اضطراب ناشی از آلودگی یا ترس از بیماری بروز می‌کند. این اختلال را می‌توان با استفاده از روش‌های درمانی مانند روان‌درمانی، دارودرمانی و تکنیک‌های آرامش‌بخش مدیریت و حتی درمان کرد.

⏬مقالات پیشنهادی ⏬
سادیسم چیستپدوفیل چیستافسردگی بعد از طلاق

مطالعه بیشتر