بیوگرافی ویلهلم وونت

ویلهلم ماکسیمیلیان وونت، متولد ۱۶ اوت ۱۸۳۲ و درگذشته ۳۱ اوت ۱۹۲۰، پزشک، روان‌شناس، فیزیولوژیست و استاد برجسته آلمانی بود که به عنوان یکی از پایه‌گذاران روان‌شناسی تجربی شناخته می‌شود. او پیشرو مکتب اراده‌گرایی (Voluntarism) بوده و نقش کلیدی در تثبیت روان‌شناسی به عنوان یک علم مستقل داشت.

وونت پس از دریافت درجه پزشکی در دانشگاه هایدلبرگ، مطالعات خود را به فیزیولوژی اختصاص داد؛ مسیری که او را در نهایت به روانشناسی کشاند. در سال ۱۸۷۵، وونت به شهر لایپزیگ آلمان نقل مکان کرد و بخش عمده‌ای از زندگی حرفه‌ای خود را، یعنی چهل و شش سال، در همان‌جا سپری کرد.

بیوگرافی روانشناسان خارجی وونت , بدون شک یکی از چهره‌های برجسته در شکل‌گیری روان‌شناسی نوین به شمار می‌رود. او را به‌عنوان یکی از پیشگامانی می‌شناسند که با جهت‌دهی به روان‌شناسی، نخستین رویکرد نظام‌مند را پایه‌گذاری کرد؛ رویکردی که بعدها توسط تیچنر اصلاح شد.

او به یکی از جریان‌های برجسته روان‌شناسی در سی سال نخست قرن بیستم تبدیل گشت. آنچه وونت را از دیگران متمایز می‌کند، نه صرفاً نگرش نظام‌مند او به این علم نوظهور است، بلکه دستاورد او در بریدن پیوند فلسفه از روان‌شناسی و انتقال آن به عرصه آزمایشگاهی نیز نقش بسزایی داشت.

در تاریخ روان‌شناسی، سهم وونت در پیروی از سنت تجربی برجسته است، سنتی که ریشه‌های آن به جان لاک بازمی‌گردد؛ فیلسوفی که دو قرن پیش با مقابله با خردگرایان اعلام کرد که تمام دانش بشر از تجربه ناشی می‌شود. این دیدگاه نه تنها تأثیر قابل‌توجهی در علم گذاشت.

وونت در 16 اوت 1832 در نکاراو، بادن (که اکنون بخشی از مانهایم است) چشم به جهان گشود. او چهارمین فرزند از خانواده ماکسیمیلیان وونت، یک روحانی لوتری، و همسرش ماری فردریک آرنولد (1797-1868) بود. پدربزرگ او از سمت پدری، فردریش پیتر وونت (1742–1805)، استاد جغرافیا و کشیشی در ویبلینگن بود. هنگامی که وونت حدود چهار سال سن داشت.

خانواده‌اش به هایدلسهایم نقل مکان کردند؛ شهری کوچک و قرون وسطایی در منطقه بادن-وورتمبرگ. وونت در دورانی از تاریخ آلمان به دنیا آمد که کشور از لحاظ اقتصادی بسیار باثبات بود. این شرایط مطلوب اقتصادی زمینه‌ساز سرمایه‌گذاری گسترده در حوزه‌های آموزش، پزشکی و فناوری شد.

تلاش‌های این دوره برای پیشرفت و توسعه دانش علمی، روش‌های جدید مطالعات روان‌شناختی را تسریع کرد و مسیر وونت را برای تبدیل شدن به یکی از چهره‌های برجسته علم روان‌شناسی هموار ساخت. او از سال 1851 تا 1856 در دانشگاه‌های توبینگن، هایدلبرگ و برلین تحصیل کرد.

در سال 1864، وی به سمت دانشیاری در انسان‌شناسی و روان‌شناسی پزشکی منصوب شد و کتابی در زمینه فیزیولوژی انسان به عنوان یک مرجع آموزشی منتشر کرد. با این وجود، علاقه اصلی او به‌وضوح فراتر از حوزه پزشکی بود. سخنرانی‌ها و کلاس‌های وی نشان می‌داد که او بیشتر به موضوعات روان‌شناسی و حوزه‌های مرتبط توجه دارد.

مجموعه سخنرانی‌های او درباره روان‌شناسی انسان و حیوان در فاصله سال‌های 1863 تا 1864 منتشر شد. در سال 1874، او نوشتن اثری برجسته را آغاز کرد که بعدها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کتاب‌های تاریخ روان‌شناسی شناخته شد: اصول روان‌شناسی فیزیولوژیکی.

این اثر نخستین کتاب درسی در زمینه روان‌شناسی تجربی محسوب می‌شود. در سال 1867، وونت در نزدیکی شهر هایدلبرگ با سوفی مائو آشنا شد. سوفی، دختر ارشد هاینریش آگوست مائو، یک پروفسور الهیات در کیل بود، و مادرش لوئیز نیز خواهرزاده فون رومور محسوب می‌شد. 

در سال ۱۸۷۹، وونت در دانشگاه لایپزیگ اولین آزمایشگاه اختصاص‌یافته به مطالعات روان‌شناختی را افتتاح کرد، رویدادی که به عنوان آغاز رسمی روانشناسی به عنوان یک رشته مستقل علمی شناخته می‌شود. این آزمایشگاه به سرعت به مکانی پرجنب‌وجوش برای دانشجویان فارغ‌التحصیل تبدیل شد.

کسانی که تحت هدایت وونت درباره موضوعات تعیین‌شده تحقیق می‌کردند. علاوه بر این، محققان جوان از سراسر جهان برای یادگیری درباره این علم نوظهور که وونت بنیان نهاده بود، جذب این مرکز شدند.

دانشگاه لایپزیگ پیش‌تر در سال ۱۸۷۶ یک آزمایشگاه به وونت اختصاص داده بود تا تجهیزات علمی‌ای که از زوریخ آورده بود را در آن نگهداری کند. این آزمایشگاه که در ساختمانی به نام Konvikt قرار داشت، حتی در مراحل اولیه نیز شاهد فعالیت‌های پژوهشی قابل توجه بود.

وونت بین سال‌های 1875 تا 1919 مسئول پذیرش تعداد زیادی پایان‌نامه دکترا بود که در مجموع شامل 184 دانشجوی دکترا می‌شد، از جمله 70 دانشجوی خارجی. از میان این گروه خارجی، 23 نفر از روسیه، لهستان و کشورهای دیگر اروپای شرقی بودند، و 18 نفر دیگر از ایالات متحده آمده بودند. بسیاری از شاگردان وونت بعدها به روانشناسان برجسته‌ای تبدیل شدند.

از جمله آلمانی‌های مشهور می‌توان به اسوالد کولیپ، ارنست مِیومن، هوگو مونستر‌برگ (استاد دانشگاه فرایبورگ و هاروارد و پیشتاز روانشناسی کاربردی)، ویلی هِلپاخ (متخصص روانشناسی فرهنگی در آلمان)، و گورگن ادیلیان (اولین رئیس مؤسسه روانشناسی ارمنستان) اشاره کرد.

در میان دانشجویان آمریکایی نیز افراد برجسته‌ای حضور داشتند، از جمله جیمز مک کین کتل، گرانویل استنلی هال ، چارلز هابارد جاد، والتر دیل اسکات ، ادوارد برادفورد تیچنر، لایتنر ویتمر، فرانک آنجل، ادوارد ویلر کتاب مقدس، و جیمز مارک بالدوین  حضور وونت در «شجره‌نامه علمی» اکثریت روانشناسان آمریکایی نسل اول و دوم کاملاً مشهود است.

روانشناسی به فرایندهای جاری، یعنی تغییرات ذهنی و روابط عملکردی میان ادراک، شناخت، احساسات و اراده یا انگیزه علاقه‌مند است. پدیده‌های ذهنی (روانی) موجب تغییر در روند آگاهی می‌شوند. این پدیده‌ها تنها به‌عنوان یک واقعیت قابل تعریف هستند.

به عبارت دیگر، «واقعیت مستقیم یک رویداد در تجربه روان‌شناختی» محسوب می‌شوند. امروزه روابط آگاهی، یعنی فرایندهای فعالانه و سازمان‌یافته، دیگر از طریق مفاهیم متافیزیکی مانند “روح جاودانه” یا موجودیت انتزاعی ماورایی (معنوی)، تفسیر نمی‌شوند.

به اعتقاد وونت، تجربه بی‌واسطه به معنای تجربه‌ای است که کاملاً خالص و بدون هرگونه تعبیر یا تفسیر از سوی فرد تجربه‌کننده رخ می‌دهد. برای مثال، استفاده از عنوان “گل قرمز“ برای آنچه مشاهده کرده‌ایم ناشی از فرآیند تعبیر و تفسیر است؛ این فرآیند با بهره‌گیری از تجربیات گذشته و فعالیت‌های ذهنی مرتبط با یادگیری شکل گرفته.

به هیچ‌وجه جزئی از ادراک بی‌واسطه و خالص نیست. در همین راستا، تیچنر نیز، که یکی از پیروان وفادار نظریات وونت به شمار می‌آید و اصول روان‌شناسی وونت را چندین بار ترجمه کرده است، تجربه را مرکز اصلی مطالعه روان‌شناسی می‌داند. او معتقد است که تمام علوم به بررسی جنبه‌های گوناگون تجربه انسانی می‌پردازند.

اما روان‌شناسی مشخصاً بر تجربه انسانی از دیدگاه وابستگی آن به شخص تجربه‌کننده تمرکز دارد. این نوع تجربه کاملاً با موضوعاتی که علوم فیزیکی مطالعه می‌کنند متفاوت است. به عنوان نمونه، دو خط عمودی یکسان در یک تصویر ممکن است فیزیکی برابر باشند، اما شخصی که به آنها نگاه می‌کند، ممکن است آنها را برابر تصور نکند.

ویلهلم ماکسیمیلیان وونت، پزشک، فیلسوف و روانشناس برجسته آلمانی، در تاریخ ۱۶ آگوست ۱۸۳۲ در شهر کوچک نکاراو، یکی از توابع مانهایم در جنوب غربی آلمان، به دنیا آمد. او چهارمین فرزند ماکسیمیلیان وونت و ماری فردریک بود. پدر و پدربزرگش کشیش بودند .

خانواده او از جمله اجداد و نزدیکانش عمدتاً از افراد روشنفکر، دانشمندان، اساتید دانشگاه و مقامات دولتی به شمار می‌آمدند. از چهار فرزند این خانواده، تنها ویلهم و برادر بزرگترش توانستند دوران کودکی را به سلامت پشت سر بگذارند. با این حال، برادر بزرگتر خیلی زود برای ادامه تعلیم به خانه عمه‌اش سپرده شد.

از همین رو، نخستین فصل از زندگی او چندان شاد و خوشایند نبود. در چهارمین سال زندگی ویلهم، خانواده او به شهر هایدلسهایم نقل‌مکان کردند، جایی که او دوران تحصیلات ابتدایی خود را آغاز کرد. با توجه به اینکه خانواده وونت متعلق به طبقه باسواد جامعه بودند، ارزش زیادی برای آموزش و تحصیل او قائل بودند. 

ویلهم وونت دو سال نخست تحصیلاتش را در یک دبستان عمومی گذراند. این دو سال، با وجود اصرار خانواده بر اهمیت درس و مدرسه، دوران برجسته‌ای در زندگی او محسوب نمی‌شدند. پس از آن، آموزش ویلهلم به عهده‌ی «فردریک میولر» گذاشته شد. میولر که دستیار پدر ویلهلم و کشیشی پرصلابت بود، رویکردی سختگیرانه در تدریس داشت.

با این حال، ویلهلم وابستگی عمیقی به او پیدا کرد. این وابستگی تا حدی پیش رفت که زمانی که میولر موقعیت شغلی جدیدی در شهری دیگر پذیرفت، ویلهلم ترجیح داد با او همراه شود و خانواده‌اش را ترک کند. روش آموزشی منظم و دقیق میولر تأثیر قابل توجهی بر شخصیتی ویلهلم گذاشت. او را به فردی متعهّد و پایبند به یادگیری سیستماتیک تبدیل کرد.

از سوی دیگر، انزوایی که زندگی ویلهلم را تحت‌تأثیر قرار داده بود و فقدان هم‌بازی‌های هم‌سن‌وسالش، روحیه خیال‌پردازی و علاقه‌مندی به نویسندگی را در او پرورش داد. این ویژگی‌ها بعدها در نگارش مقالات علمی و کتاب‌هایش به کارش آمدند. در سن سیزده سالگی، ویلهلم وارد دبیرستان کاتولیک شد.

وونت در سال ۱۸۵۱ به دانشگاه توبینگن راه یافت و از همان ابتدا میان انتخاب رشته پزشکی و فیزیولوژی دچار تردید بود. در نهایت، فوت پدر و دشواری‌های مالی باعث شد تا برای تأمین معاش و بهبود وضعیت اقتصادی، رشته پزشکی را برگزیند. پس از مدت کوتاهی، تصمیم گرفت ادامه تحصیلاتش را در دانشگاه هایدلبرگ دنبال کند.

او به مدت سه سال‌ونیم زیر نظر استادان برجسته آنجا دروس عملی پزشکی، آناتومی، فیزیک، شیمی و فیزیولوژی را آموخت. در سال ۱۸۵۶، فرصت ارزشمندی برای او فراهم شد تا به مدت شش ماه درس فیزیولوژی را تحت نظارت یوهانس پتر مولر، یکی از برجسته‌ترین فیزیولوژیست‌های آلمان، در دانشگاه برلین بگذراند.

پس از پایان این دوره، برای اخذ مدرک دکترا به دانشگاه هایدلبرگ بازگشت و سپس به عنوان دانشیار و دستیار هرمان فون هلمهولتز، پزشک و فیزیکدان برجسته، مشغول به فعالیت شد.

سال‌های کاری وونت در لایپزیگ نقطه عطفی در حرفه‌ای‌ترین دوران زندگی او بود و می‌توان گفت بخش بزرگی از زندگینامه‌اش به این دوره تعلق دارد. ارتباط او با اندیشمندانی چون هاینریش وبر و گوستاو تئودور فخنر در همین سال‌ها شکل گرفت. نظریات وبر و فخنر، به ویژه در عرصه روانشناسی تجربی، تأثیرات قابل توجهی بر پژوهش‌های آتی وونت گذاشت.

او در همان دوره شروع به تحقیق درباره روانشناسی حسی، شناسایی اختلالات مغزی، و بررسی ناهنجاری‌های رفتاری کرد. در چهارمین سال حضورش در لایپزیگ، وونت اولین آزمایشگاه روانشناسی تجربی جهان را بنیان‌گذاری کرد. این اقدام بنیادین زمینه‌ساز تحول روانشناسی مدرن و استقلال آن از فیلسوفانه‌ترین بحث‌های سنتی در حوزه منطق شد.

این آزمایشگاه نمادی از استفاده روش‌های علمی برای مطالعه ذهن و رفتار انسان بود. در سال ۱۸۸۱، وونت نخستین ژورنال رسمی روانشناسی، تحت عنوان مطالعات فلسفی، را منتشر کرد که بعدها، در سال ۱۹۰۶، به مطالعات روان‌شناختی تغییر نام پیدا کرد.

در سال ۱۸۷۶، دانشگاه لایپزیک یک اتاق برای نگهداری تجهیزات آزمایشگاهی که وونت از زوریخ آورده بود اختصاص داد. با این حال، شرایط موجود برای او رضایت‌بخش نبود. از یک سو، اتاق موردنظر فاقد امکانات لازم برای نگهداری وسایلی چون پاندول، کرنومتر، دستگاه‌های الکتریکی و تجهیزات نقشه‌برداری حسی بود.

از سوی دیگر، او مجبور بود به طور مداوم تجهیزات را بین کلاس‌ها و فضای آزمایشگاهی جابه‌جا کند. وونت به دنبال مکانی مناسب و دائمی برای کارهایش بود. در نهایت، در سال ۱۸۷۹، او موفق شد اولین آزمایشگاه رسمی روانشناسی را به طور مستقل تأسیس کند.

البته پیش از او، ویلیام جیمز نیز آزمایشگاهی در دانشگاه هاروارد راه‌اندازی کرده بود، اما آن فضا بیشتر جنبه آموزشی داشت تا پژوهشی. تأسیس آزمایشگاه وونت گامی اساسی در معرفی روانشناسی به عنوان یک رشته دانشگاهی مستقل بود. این اقدام باعث شد تا تعداد زیادی از دانشجویان مستعد و علاقه‌مند به فعالیت‌های علمی جذب شوند.

او چهارمین فرزند ماکسیمیلیان فونت و ماری فردریک بود. پدر و پدربزرگ او کشیش بودند و خانواده‌اش ریشه در اجتماع روشنفکران، دانشمندان، استادان و مقامات دولتی داشتند. از میان چهار فرزند خانواده، تنها ویلهم و بزرگ‌ترین فرزند توانستند دوران کودکی را با سلامت پشت سر بگذارند.

برادر بزرگ‌تر خیلی زود برای تربیت و تعلیم به عمه‌اش سپرده شد، و ویلهم بخش عمده‌ای از دوران خردسالی‌اش را در تنهایی سپری کرد. به همین دلیل، نخستین فصل از زندگی‌نامه او دوران شادی‌آور یا برجسته‌ای به شمار نمی‌رود. در چهارمین سال زندگی ویلهم، خانواده به شهر هایلسهایم نقل‌مکان کردند، جایی که او تحصیلات خود را آغاز کرد.

ویلهم وونت پس از دریافت مدرک دکترا در سال ۱۸۵۷، فعالیت حرفه‌ای خود را به‌عنوان مدرس فیزیولوژی و دستیار پروفسور هلمهولتز در دانشگاه هایدلبرگ آغاز کرد. در همین دوره، اندیشه‌های او برای بنیان‌گذاری روانشناسی به‌عنوان یک علم آزمایشی مستقل شکل گرفت.

وونت این تفکرات را در کتابی با عنوان “خدمت‌هایی به نظریه‌ی ادراک حسی“ که بین سال‌های ۱۸۵۸ تا ۱۸۶۲ در چند بخش جداگانه منتشر شد، بیان کرد. یک سال بعد، او مجموعه‌ای از سخنرانی‌هایش درباره ذهن انسان و حیوان را به چاپ رساند. این کتاب بعدها به زبان انگلیسی ترجمه شد و حتی سال‌ها پس از مرگ وونت نیز تجدید چاپ می‌شد.

در سال ۱۸۶۴، وونت به مقام دانشیاری دست یافت و برای مدت ده سال در دانشگاه هایدلبرگ به تدریس دروس انسان‌شناسی و روانشناسی فیزیولوژیک مشغول بود.

در سال ۱۸۷۶، دانشگاه لایپزیک فضایی را برای نگهداری تجهیزات آزمایشگاهی که وونت از زوریخ با خود آورده بود، اختصاص داد. اما این شرایط رضایت وونت را جلب نکرد. اولاً، اتاق تخصیص‌یافته شرایط لازم برای نگهداری ابزارهای پژوهشی نظیر پاندول، کرنومتر، دستگاه‌های الکتریکی و ابزار نقشه‌برداری حسی را نداشت.

ثانیاً، وونت مجبور بود به طور مداوم تجهیزات را بین کلاس‌ها و محل موقت آزمایشگاهی جابجا کند. او نیاز به یک مکان مناسب و دائمی داشت. سرانجام، در سال ۱۸۷۹، وونت موفق شد نخستین آزمایشگاه رسمی روانشناسی را به عنوان مکانی مستقل تأسیس کند.

ویلهم وونت در سال ۱۸۶۷ با سوفی مائو آشنا شد. پدر سوفی، هاینریش آگوست مائو، استاد الهیات دانشگاه کیل بود و برادرش، آگوست، مورخ هنر و باستان‌شناس برجسته‌ای به شمار می‌رفت. ویلهم و سوفی سرانجام در ۱۴ آگوست ۱۸۷۲ در شهر کیل پیمان ازدواج بستند.

ثمره این زندگی مشترک سه فرزند به نام‌های النور، لوئیز و مکس بود. بر اساس یادداشت‌های روزانه‌ای که از سوفی به جا مانده است، وونت شخصیتی آرام و متواضع داشت. با وجود آنکه در مکان‌های عمومی اغلب ساکت و کمی خجالتی به نظر می‌رسید، در محافل خانوادگی و جمع‌های دوستانه رفتاری شوخ‌طبعانه و گرم از خود نشان می‌داد.

از آثار برجسته ویلهلم وونت می‌توان به کتاب اصول روان‌شناسی فیزیولوژیک (۱۸۷۴) اشاره کرد. این اثر یکی از نخستین تلاش‌ها برای تعریف روان‌شناسی به‌عنوان یک شاخه علمی مستقل محسوب می‌شود. وونت در این کتاب به تحلیل رابطه میان فرآیندهای فیزیولوژیکی و تجربیات ذهنی پرداخته و زمینه تحقیقات بسیاری را فراهم کرده است.

علاوه بر آن، او مقالات متعددی در حوزه‌های مختلف روان‌شناسی منتشر نمود که نقش مهمی در توسعه دانش و درک بهتر فرآیندهای ذهنی ایفا کرد.

ویلهلم وونت در طول دوران حرفه‌ای خود به‌واسطه تأثیرات چشمگیرش بر علم روان‌شناسی، موفق به کسب جوایز و افتخارات فراوان شد. او به عنوان یکی از بنیان‌گذاران روان‌شناسی تجربی شناخته شده و نامش به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین چهره‌های تأثیرگذار این حوزه در تاریخ ماندگار شده است.

فعالیت‌های وونت در راستای علمی‌سازی روان‌شناسی و تأسیس نخستین آزمایشگاه روان‌شناسی، جایگاه منحصربه‌فردی برای او در تاریخ علم فراهم کرده است. دستاوردهای او همچنان در آموزش و تحقیقات روان‌شناسی مدرن حضوری پررنگ دارند.

ویلهلم وونت به‌عنوان بنیان‌گذار علم روانشناسی شناخته می‌شود، زیرا نخستین فردی بود که روانشناسی را به‌عنوان یک حوزه علمی مستقل تعریف کرد و برای آن اصول و روش‌های دقیق علمی ارائه داد. در سال 1879، او اولین آزمایشگاه روانشناسی تجربی را در دانشگاه لایپزیگ تأسیس کرد که به‌عنوان یک نقطه عطف تاریخی در تحول روانشناسی شناخته می‌شود.

این آزمایشگاه به مرکزی تبدیل شد که پژوهشگران با استفاده از روش‌های تجربی به مطالعه فرایندهای ذهنی و رفتار انسانی پرداختند. وونت با تمرکز بر مشاهده، تجربه و تحلیل دقیق داده‌ها، رویکردی نوین را در بررسی روانشناسی معرفی کرد. او معتقد بود که ذهن انسان با استفاده از روش‌های علمی و تجربی قابل بررسی است.

تأثیر آموزش‌های او به حدی بود که بسیاری از شاگردانش پس از کسب تجربه در آزمایشگاه او، اقدام به تأسیس مدارس و مراکز تحقیقاتی در نقاط مختلف جهان کردند. از این جهت، ویلهلم وونت نه تنها pioner بلکه طراح اصلی روانشناسی علمی مدرن به‌شمار می‌آید.

وونت تقسیم‌بندی منطق خود را در قالب سه بخش ارائه کرده است: منطق عمومی و معرفت‌شناسی، منطق علوم دقیق، و منطق انسانی. وی در حالی که به شکل سنتی اصول و مقولات مرتبط با منطق را بررسی می‌کرد، این موضوع را از دیدگاه نظریه رشد عقل انسانی، به‌ویژه با رویکرد روان‌شناسی اندیشه، مورد توجه قرار داد.

از این منظر، توصیف جامع و دقیق او از اصول متمایز علوم طبیعی و علوم انسانی، زمینه را برای شکل‌گیری معرفت‌شناسی جدیدی فراهم کرد. این دیدگاه نو شامل مباحثی در معرفت‌شناسی و روش‌شناسی روان‌شناسی است که به وظایف و جهت‌گیری‌های روان‌شناسی، روش‌های تفسیر و مقایسه، و همچنین آزمایش‌های روان‌شناختی می‌پردازد.

ویلهم ماکسیمیلیان وونت، یکی از برجسته‌ترین چهره‌های علمی و فکری دوران خود، در تاریخ سوم آگوست سال ۱۹۱۷، هنگامی که در سن هشتادوهشت سالگی بود، در شهر لایپزیک از دنیا رفت. جسم او برای همیشه در آرامش گورستان لایپزیک به خاک سپرده شد، جایی که کنار همسر وفادارش، سوفی، آرام گرفته است.

این مکان اکنون به یادبودی ارزشمند از زندگی و دستاوردهای ماندگار او تبدیل شده است.