اختلالات ارتباطی چیست

اختلالات ارتباطی به معنای وجود مشکلاتی در برقراری ارتباط مؤثر با دیگران است. این مشکلات می‌توانند توانایی فرد را در درک یا انتقال پیام‌ها به‌صورت کلامی یا غیرکلامی تحت تأثیر قرار دهند. برای آشنایی بیشتر و کسب اطلاعات کامل تر، همراه ما در وب سایت روانشناسی برتر باشید.

 اختلالات ارتباطی چیست

اختلال ارتباطی به مجموعه‌ای از مشکلات در درک، دریافت، پردازش یا استفاده از زبان گفتاری، نوشتاری و حتی ارتباط غیرکلامی اشاره دارد که فرد را در برقراری ارتباط مؤثر با دیگران دچار چالش می‌کند. این اختلالات می‌توانند به دلایل مختلفی از جمله مشکلات زبانی، شناختی، عاطفی یا حتی فیزیکی مانند ناشنوایی یا اختلالات گفتاری به وجود آیند. سن بروز این اختلالات ممکن است در دوران کودکی یا بزرگسالی باشد و ریشه‌های آن می‌تواند به عوامل رشدی (تکاملی)، عصبی یا روان‌شناختی مربوط شود.

 انواع اختلالات ارتباطی چیست

اختلال‌های ارتباطی به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند که هر یک ویژگی‌ها، علل و راه‌حل‌های خاص خود را دارند. مهم‌ترین این دسته‌ها عبارتند از:

اختلال ارتباطی زبان 

این اختلال موجب می‌شود فرد در درک زبان (فهم مطلب) یا استفاده صحیح از واژه‌ها، جملات و دستور زبان دچار مشکل شود. این اختلال به سه زیرشاخه اصلی تقسیم می‌شود:

• اختلال زبانی بیانی

در این حالت، فرد در بیان افکار و احساسات خود با مشکل مواجه است.

• اختلال زبانی دریافتی

فرد در درک صحبت‌های دیگران دچار چالش می‌شود.

• اختلال زبانی ترکیبی

در این وضعیت، فرد هم در بیان و هم در درک زبان با مشکل روبه‌رو است که به آن اختلال زبانی دریافتی-بیانی گفته می‌شود.

به طور کلی، علائم اختلال ارتباطی زبانی را می‌توان به موارد زیر تقسیم کرد:

•  بیان جملات ناقص یا نادرست
•  دشواری در یادگیری واژگان جدید
• مشکل در تعریف، داستان‌گویی یا توضیح مفاهیم

برای مثال، این اختلال در کودکان می‌تواند باعث شود که آن‌ها نتوانند جملات ساده‌ای مانند «من تشنه‌ام» را بسازند یا سخنان دیگران را به درستی درک کنند.

اختلال تلفظ یا واج‌گویی (Speech Sound Disorder) نیز نوعی از این اختلال است که در آن فرد قادر به تلفظ صحیح برخی صداها نیست. نشانه‌های این اختلال شامل موارد زیر است:

•  جابه‌جایی صداها، مانند گفتن «ل» به جای «ر»
•  صحبت‌هایی که تنها اعضای خانواده قادر به درک آن هستند و برای دیگران نامفهوم به نظر می‌رسند.

به عنوان مثال، کودکی که به جای «کتاب» می‌گوید «بتاب». لازم به ذکر است که برخی از این نشانه‌ها در سنین پایین طبیعی به شمار می‌روند. اما اگر این نشانه‌ها شدید باشند، مدت طولانی ادامه پیدا کنند یا در روند رشد ارتباطی کودک اختلال ایجاد کنند، حتماً باید به گفتاردرمانگر یا روان‌شناس رشد مراجعه کنید.

اختلال روانی‌گویی یا لکنت زبان 

به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:

• لکنت زبان

در این حالت، فرد قادر به بیان یک هجا یا کلمه نیست.

• بیان کلمات نامفهوم

در این نوع، فرد ممکن است به سرعت صحبت کند، کلمات را با هم ترکیب کند و بخش‌هایی از کلمات را به صورت نامنظم بیان کند.

• نشانه‌های عمومی و رایج این اختلال شامل موارد زیر است:
• وقفه‌های غیرطبیعی در گفتار
•  تکرار کلمات، به عنوان مثال: «من من من می‌خوام…»
•  کشیدن صداها، مانند: «مممممن»

نکته مهم این است که استرس و اضطراب می‌توانند لکنت را تشدید کنند، اما ریشه لکنت تنها روانی نیست و ممکن است ناشی از ترکیبی از عوامل ژنتیکی و عملکرد مغز نیز باشد.

اختلال ارتباط اجتماعی 

در اختلال ارتباط اجتماعی، فرد در استفاده صحیح از زبان در موقعیت‌های اجتماعی با مشکل مواجه است. به عبارت دیگر، او نمی‌داند چگونه باید صحبت کند. به همین دلیل، ممکن است این اختلال را با عنوان «اختلال رفتار ارتباطی» نیز بشناسید، هرچند که این اصطلاح چندان رایج نیست. از جمله نشانه‌های این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• دشواری در آغاز یا ادامه گفتگو
• عدم رعایت نوبت در صحبت کردن
•  ناتوانی در درک لحن، کنایه یا شوخی
•  صحبت کردن بیش از حد بدون توجه به عدم علاقه طرف مقابل به ادامه گفتگو یا شنیدن صحبت‌ها

اختلال گفتاری ارتباطی

اختلال صوتی به کیفیت، بلندی یا تن صدا آسیب می‌زند و می‌تواند باعث شود صدای فرد خشن، گرفته، لرزان، بسیار بلند یا بسیار ضعیف به نظر برسد. در واقع، این اختلال موجب می‌شود که صدا غیرعادی و متفاوت از صدای طبیعی فرد با توجه به سن و جنسیتش باشد. علل این اختلال می‌تواند فیزیولوژیکی، عصبی یا ناشی از عادات نادرست باشد و بر توانایی فرد در برقراری ارتباط مؤثر تأثیر بگذارد. برخی از رایج‌ترین علائم اختلال صوتی شامل موارد زیر است:

• خش‌دار یا گرفته بودن صدا
• بلندی بیش از حد یا ضعف صدا
• خستگی زودهنگام هنگام صحبت کردن
• قطع و وصل شدن یا لرزش صدا
• صحبت کردن به صورت تودماغی
• ناهماهنگی بین صدا و سن یا جنسیت فرد

آفازی یا زبان‌پریشی

یک اختلال است که معمولاً در بزرگسالان مشاهده می‌شود و ناشی از آسیب مغزی، مانند سکته مغزی یا ضربه مغزی، به وجود می‌آید. علائم این اختلال شامل موارد زیر است:

•  فراموشی کلمات
•  دشواری در ساخت جملات
• مشکلات در خواندن یا نوشتن
•  ناتوانی در درک صحبت‌های دیگران یا خواندن و نوشتن
•  تلاش زیاد برای بیان یک جمله ساده
• برخلاف اختلالات رشدی، آفازی معمولاً به‌طور ناگهانی و پس از وقوع آسیب مغزی بروز می‌کند.

علت اختلالات ارتباطی چیست

برخی از اختلالات زبانی و گفتاری می‌توانند در خانواده‌ها به ارث برسند. به عنوان مثال، اگر یکی از والدین در دوران کودکی دچار لکنت زبان بوده باشد، احتمال دارد که فرزند آن‌ها نیز با مشکل مشابهی مواجه شود.

اختلالات رشدی عصبی

•  اوتیسم:مشکلاتی در ارتباط اجتماعی و زبان
•  بیش‌فعالی : دشواری در تمرکز و ترتیب دادن جملات
•  فلج مغزی : آسیب به عضلات مربوط به گفتار
•  سندرم داون : تأخیر در رشد زبان و گفتار

آسیب مغزی یا اختلالات عصبی

آسیب به مغز در مراحل جنینی، نوزادی یا بزرگسالی می‌تواند بر توانایی گفتار تأثیر منفی بگذارد. این آسیب‌ها ممکن است ناشی از موارد زیر باشند:

•  سکته مغزی
•  آسیب‌های ناشی از تصادف
•  عفونت‌های مغزی مانند مننژیت
• تومورها یا بیماری‌های عصبی
• اختلالات شنوایی، کم‌شنوایی یا ناشنوایی

اگر کودک نتواند به‌خوبی صداها را بشنود، قادر به یادگیری یا تلفظ آن‌ها نخواهد بود. به عنوان مثال، عفونت‌های مکرر گوش میانی در دوران کودکی می‌توانند به گفتار آسیب برسانند.

درمان اختلالات ارتباطی چیست

بسیاری از اختلال‌های ارتباطی قابل درمان هستند، به‌ویژه اگر به‌موقع شناسایی شوند و درمان مناسب آغاز گردد. مهم‌ترین روش‌های درمانی شامل موارد زیر است:

• گفتاردرمانی

گفتاردرمانی به‌عنوان اولین و مؤثرترین روش درمانی برای انواع اختلالات ارتباطی شناخته می‌شود. این نوع درمان به بیمار در زمینه‌های زیر کمک می‌کند:

1.  اصلاح تلفظ و یادگیری ادای صحیح کلمات
2.  تقویت مهارت‌های جمله‌سازی و استفاده از واژگان مناسب
3.  بهبود درک زبانی و توانایی مکالمه
4.  افزایش روانی گفتار در افرادی که دچار لکنت هستند
5. آموزش مهارت‌های گفتگو و رعایت نوبت در کودکان مبتلا به اوتیسم یا اختلالات اجتماعی

• درمان‌های گروهی 

در برخی موارد، شرکت در جلسات گروهی برای تمرین مکالمه یا مدیریت اضطراب اجتماعی بسیار مؤثر است، به‌ویژه برای:

1.  کودکان با اختلال ارتباط اجتماعی
2.  افرادی که دچار لکنت زبان هستند
3.  بزرگسالان مبتلا به آفازی پس از سکته مغزی

سخن آخر

اختلال‌های ارتباطی پدیده‌ای چندبعدی هستند که در حوزه‌های مختلفی از جمله علوم اعصاب، روان‌شناسی، گفتاردرمانی و آموزش و پرورش مورد مطالعه قرار می‌گیرند. این اختلالات می‌توانند ناشی از عوامل گوناگونی مانند مشکلات رشدی، عصبی، عاطفی یا شرایطی نظیر اوتیسم باشند. بسیاری از این اختلالات قابل شناسایی و درمان هستند، به ویژه اگر خانواده‌ها به سرعت علائم را شناسایی کرده و از متخصصان کمک بگیرند.

⏬مقالات پیشنهادی ⏬
اختلالات حافظه چیستخودگویی مثبت چیستاختلال تبدیلی چیست

مطالعه بیشتر