وسواس چک کردن چیست

یکی از پیچیده‌ترین و رایج‌ترین انواع این اختلالات، «وسواس چک کردن» به شمار می‌آید. بسیاری از افراد، حتی بدون اینکه از وجود این اختلال آگاه باشند، روزانه چندین بار وسایل شخصی خود را بررسی می‌کنند و درها را قفل می‌کنند.برای آشنایی بیشتر و کسب اطلاعات کامل تر، همراه ما در وب سایت روانشناسی برتر باشید.

وسواس چک کردن چیست

تصور کنید که از خانه خارج شده‌اید، اما ناگهان فکری مزاحم به ذهن‌تان خطور می‌کند: آیا درب خانه را قفل کرده‌ام؟ قلب‌تان به تندی می‌زند و افکار مختلف به سرعت به سراغ‌تان می‌آیند. تنها با بازگشت و بررسی دوباره می‌توانید آرامش پیدا کنید. چند دقیقه بعد، این چرخه دوباره تکرار می‌شود. این وضعیت ممکن است برای بسیاری آشنا باشد، اما زمانی که این رفتار به عادتی مداوم، زمان‌بر و اضطراب‌آور تبدیل شود، دیگر تنها یک نگرانی ساده نیست و احتمالاً به وسواس چک کردن دچار شده‌ایم.

در علم روانشناسی، وسواس چک کردن (Checking OCD) یکی از زیرشاخه‌های اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) به شمار می‌آید. این اختلال زمانی بروز می‌کند که فرد به طور غیرقابل کنترلی احساس می‌کند باید مدام چیزی را بررسی کند تا از وقوع یک فاجعه، اشتباه یا اتفاق ناخوشایند جلوگیری کند. برخلاف تصور بسیاری، این نوع وسواس تنها به قفل کردن در یا خاموش کردن اجاق گاز محدود نمی‌شود و می‌تواند شامل چک کردن پیام‌ها، پرونده‌های کاری، وضعیت جسمانی، وسایل شخصی و حتی احساسات درونی باشد.

علائم وسواس چک کردن 

فردی که به وسواس وارسی مبتلا است، معمولاً زمان زیادی را به بررسی دوباره یک ایمیل ساده یا مرور مکرر کلمات یک پیام اختصاص می‌دهد. اگرچه هدف این چک کردن‌ها کاهش اضطراب است، اما در واقع نتیجه‌ای معکوس به همراه دارد و هر بار که فرد بیشتر بررسی می‌کند، اضطرابش افزایش می‌یابد. علائم این اختلال ممکن است به‌صورت واضح یا پنهان بروز کنند. برخی افراد با وجود بروز نشانه‌های وسواس، تلاش می‌کنند آن‌ها را پنهان کنند یا با توجیه‌تراشی رفتار خود را توجیه نمایند. در ادامه، به مهم‌ترین علائم وسواس در بزرگسالی اشاره خواهیم کرد.

• نیاز شدید به اطمینان از انجام صحیح کارها
• بررسی مکرر درب‌ها، پنجره‌ها، قفل‌ها، اجاق گاز و وسایل الکترونیکی
• چک کردن بیش از حد ایمیل‌ها، پیام‌ها، تماس‌ها و مدارک به منظور جلوگیری از اشتباهات
• مرور ذهنی وقایع گذشته برای اطمینان از عدم بروز رفتار نادرست یا خطا
• پرسیدن مکرر سوالات از دیگران برای کسب اطمینان
• تاخیر در انجام کارها به دلیل صرف زمان زیاد برای بررسی مجدد
• احساس اضطراب شدید در صورت عدم امکان بررسی دوباره

علت وسواس چک کردن 

ریشه‌های وسواس ممکن است به عوامل گوناگون روان‌شناختی، زیستی و محیطی مربوط باشد. در ادامه، به طور تخصصی به بررسی دلایل بروز این مشکل خواهیم پرداخت.

•  عدم پذیرش احتمالات

بسیاری از افرادی که به این وسواس مبتلا هستند، نمی‌توانند با عدم قطعیت کنار بیایند. برای آن‌ها، نداشتن اطمینان از انجام یا عدم انجام یک کار، بسیار استرس‌زا و غیرقابل تحمل است. این وضعیت باعث می‌شود که آن‌ها بارها و بارها به چک کردن بپردازند. به عنوان مثال، حتی اگر ۹۹٪ مطمئن باشند که اجاق گاز را خاموش کرده‌اند، آن ۱٪ شک کافی است تا دوباره به بررسی آن بپردازند.

• باورهای کمال‌گرایانه و افکار اغراق‌آمیز درباره اشتباه

افراد مبتلا به این وسواس معمولاً به دلیل ترس از اشتباه کردن، رفتارهای وسواس‌گونه‌ای از خود نشان می‌دهند. آن‌ها اغلب با افکاری مانند “اگر اشتباه کنم، فاجعه‌ای رخ می‌دهد” یا “به دردسر بزرگی می‌افتم” زندگی می‌کنند. این نوع افکار معمولاً ریشه در کمال‌گرایی و گاهی در اختلال شخصیت وسواسی جبری دارند.

• شرطی‌سازی ذهنی مبتنی بر اضطراب و احساس گناه

برخی افراد ممکن است در دوران کودکی به خاطر انجام کارهای نادرست، تنبیه یا سرزنش شده باشند. در چنین شرایطی، ذهن آن‌ها یاد می‌گیرد که با چک‌کردن مکرر، از بروز اشتباهات جلوگیری کند. در این فرآیند، اضطراب و احساس گناه نقش مهمی در تداوم چرخه وسواس ایفا می‌کنند. برخی از این افراد ممکن است علاوه بر این اختلال، به انواع دیگر وسواس‌ها مانند وسواس شستشو و وسواس تقارن نیز دچار شوند.

•  ناهماهنگی شناختی

زمانی که فرد در مورد انجام یک کار شک دارد، بین باورهای او و واقعیت ذهنی‌اش تضادی ایجاد می‌شود. برای کاهش این ناهماهنگی، مغز به‌طور ناخودآگاه او را به سمت چک کردن هدایت می‌کند تا آرامش ذهنی حاصل شود.

•  عوامل ژنتیکی و نوروشیمیایی

تحقیقات نشان می‌دهد که وسواس فکری و چک کردن مداوم در برخی افراد ریشه‌های ژنتیکی دارد. همچنین، عدم تعادل در انتقال‌دهنده‌های عصبی، به‌ویژه سروتونین، در بروز این اختلال تأثیرگذار است. عوامل ژنتیکی نه‌تنها به این اختلال کمک می‌کنند، بلکه می‌توانند منجر به بروز انواع دیگر وسواس یا حتی اختلال احتکار نیز شوند.
در موارد نادر، وسواس چک کردن ممکن است به ترس‌های عمیق‌تری مانند وسواس ترس از مرگ تبدیل شود. در این حالت، فرد به‌طور مداوم بدن خود را برای نشانه‌های بیماری‌های خطرناک بررسی می‌کند.

انواع وسواس چک کردن 

این اختلال بر اساس نوع افکار وسواسی و محرک‌هایی که فرد را به چک کردن وادار می‌کنند، به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شود. در ادامه، به مهم‌ترین انواع این اختلال اشاره می‌شود:

•  چک کردن وسایل و ابزار فیزیکی

شایع‌ترین نوع این وسواس معمولاً به چک کردن مکرر وسایل و ابزارهای فیزیکی مربوط می‌شود. در این حالت، فرد قبل از ترک خانه بارها درب ورودی، اجاق گاز و اتو را بررسی می‌کند تا از بسته بودن و خاموش بودن آن‌ها اطمینان حاصل کند.

•  چک کردن مرتبط با سلامت و بدن

در این وضعیت، فرد ممکن است به طور مکرر بدن خود را معاینه کند و به دنبال زخم یا نشانه‌های مشکوک به بیماری باشد. این افراد معمولاً به طور مداوم علائم بیماری‌ها را در اینترنت جست‌وجو کرده و همواره نگران سلامت خود هستند. این نوع وسواس می‌تواند زمینه‌ساز بروز اختلال خودبیمارانگاری نیز باشد.

•  بررسی عملکرد یا اشتباهات گذشته

افراد مبتلا به این نوع وسواس همواره نگران ارتکاب اشتباه هستند. آن‌ها بارها مکالمات تلفنی و پیام‌های خود را مرور می‌کنند و پیام‌ها را چندین بار می‌خوانند یا به طور مداوم ایمیل‌ها را ویرایش می‌کنند تا از عدم وجود کلمات نادرست اطمینان حاصل کنند.

•  بررسی احساسات، افکار یا نیت‌ها

در برخی موارد، وسواس چک کردن به دنیای درونی فرد نفوذ می‌کند. در این وضعیت، فرد مدام از خود می‌پرسد که آیا واقعاً این احساس را دارد؟ آیا نیت او از انجام این کار خوب است یا اینکه احساسی که تجربه می‌کند واقعی است یا خیر؟ این حالت‌ها معمولاً با وسواس فکری همراه هستند.

• بررسی روابط و عواطف

در این نوع وسواس، فرد تلاش می‌کند تا مطمئن شود که آیا واقعاً شریک زندگی‌اش را دوست دارد یا خیر، یا اینکه آیا طرف مقابل او را واقعاً دوست دارد یا نه. چک کردن مداوم نشانه‌های عشق یا بی‌تفاوتی می‌تواند به خستگی و سردی روابط منجر شود.

درمان وسواس چک کردن 

در این قسمت، به متداول‌ترین شیوه‌های درمان وسواس وارسی پرداخته شده است.

رفتار درمانی شناختی

رفتار درمانی شناختی یکی از کارآمدترین روش‌ها برای درمان وسواس چک کردن به شمار می‌رود. در این رویکرد، درمانگر به فرد کمک می‌کند تا افکار وسواسی خود را شناسایی کند. سپس، الگوهای فکری نادرستی که باعث ایجاد اضطراب و چک کردن‌های مکرر می‌شوند، با همکاری درمانگر تغییر می‌یابند. این روش به بازسازی باورهای نادرست و کاهش تدریجی اضطراب کمک شایانی می‌کند.

•  درمان جلوگیری از پاسخ 

ERP یکی از زیرمجموعه‌های CBT است که به‌طور خاص برای اختلال وسواس فکری عملی طراحی شده است. در این روش، فرد به‌طور کنترل‌شده با عوامل اضطراب‌زا مواجه می‌شود و سپس از انجام رفتارهای اجباری (مانند چک کردن دوباره) خودداری می‌کند. هدف این درمان، افزایش تحمل اضطراب و مشاهده این واقعیت است که هیچ فاجعه‌ای اتفاق نمی‌افتد.

•  دارودرمانی

در برخی موارد، روانپزشک از داروهایی مانند فلوکستین، سرترالین یا فلووکسامین برای درمان استفاده می‌کند. این داروها به تنظیم سطح سروتونین در مغز کمک کرده و نقش مهمی در کاهش اضطراب و کنترل وسواس ایفا می‌کنند. لازم به ذکر است که دارودرمانی معمولاً به تنهایی کافی نیست و باید همراه با روان‌درمانی انجام شود.

• درمان مبتنی بر ذهن‌آگاهی

درمان‌های مبتنی بر ذهن‌آگاهی به افراد کمک می‌کند تا افکار خود را بدون قضاوت مشاهده کنند و به جای واکنش فوری، به آن‌ها اجازه عبور دهند. این رویکرد به‌ویژه برای کسانی که با افکار وسواسی شدید دست و پنجه نرم می‌کنند، بسیار مؤثر است.

• روان‌درمانی تحلیلی یا روان‌پویشی

در برخی افراد، وسواس چک کردن ممکن است ناشی از تعارض‌های ناخودآگاه یا مسائل حل‌نشده روانی مانند احساس گناه یا ترس از اشتباه باشد. درمان تحلیلی به شناسایی این ریشه‌ها و بهبود علائم کمک شایانی می‌کند.

•  درمان گروهی یا خانوادگی

گاهی اوقات، حمایت و آموزش به اطرافیان می‌تواند تأثیر زیادی در درمان افراد مبتلا به این اختلال داشته باشد. همچنین، شرکت در جلسات گروهی با افرادی که شرایط مشابهی دارند، می‌تواند حس تنهایی را کاهش داده و انگیزه برای درمان را افزایش دهد.

سخن آخر

برخلاف تصور عمومی، وسواس چک کردن یک مشکل ساده و سطحی نیست. این اختلال روان‌شناختی می‌تواند به شدت بر کیفیت زندگی فرد تأثیر بگذارد، روابط بین‌فردی را دچار اختلال کند و عملکرد شغلی و تحصیلی را کاهش دهد.

⏬مقالات پیشنهادی⏬
حسادت در روابطویژگی های یک رابطه کنترل شدهاختلال اظطراب اجتماعی

مطالعه بیشتر